Ali Görkem Userin, 2015’in Kitaplarını değerlendirdi
2015, kitap yayıncılığımız açısından bereketli bir yıldı. Miktarın yanı sıra nitelik bakımından da sevindirici yayınlar okuyucuyla buluştu. 2015 için özetle öykümüzün yılı denilebilir. Romanın iyice popülerleştiği son birkaç yılın aksine 2015’te öykücülüğümüz yeniden atağa geçti. Yıl geneline yayılan düzenli bir öykü kitapları neşrine şahit olduk. Üstelik bunların bir kısmı sürpriz ilk kitaplardı. Necip Tosun’un kapsamlı Günümüz Öyküsü (Dedalus Kitap) ve Âlim Kahraman’ın Modern Türk Hikâyesi (Büyüyenay Yay.) eserlerini de bu bağlamda anmalıyız. Bu iki kitap birlikte okunduğunda geçmişten günümüze öykümüzün kaydettiği değişim ve gelişim çok daha net görülecektir.
Öte yandan şiir cephesinin önceki yıllara nazaran durgun olduğunu tespit edebiliriz. Özetle, şiirin kitap yayını açısından nadasta olduğu bir yıldı 2015. İngilizce başta olmak üzere Batı dillerinden ciddi miktarda roman tercüme edildi. Bunlar arasında nitelikli edebiyatın temsilcileri de mevcuttu, fakat popüler kitaplara nazaran azdı.
Geniş bir açıyla yıla ve yayınevlerine baktığımızda; Şule, Büyüyenay ve İz Yayıncılık’ın günümüz edebiyatı kitapları, Hece ve Cümle yayınlarının edebiyat ve düşünce alanlarındaki inceleme eserleri, Everest, Yapı Kredi, Doğan gibi yayınevlerinin özellikle 20. asır Batı edebiyatından yaptığı tercümeler, Otto’nun İslam ve Kur’an bağlamındaki titiz yayınları, Litera’nın İbn Arabi ve diğer tasavvufi eserleri neşri, Metis, İthaki ve İletişim Yayınları’nın kuramsal eserleri ile Yeditepe, İş Bankası ve Timaş’ın tarih sahasındaki yayınlarının altını çizmemiz gerekir.
Yılın sonuna doğru özellikle televizyonda yeni başlayan bir dizi vesilesiyle eski-yeni Kösem Sultan kitaplarında ciddi bir hareketlilik oldu. Osmanlı tarihinin etkili kadınlarından biri olan Kösem Sultan hakkında yayınlanan bu eserlerden Erhan Afyoncu’nun Muhteşem Valide–Kösem Sultan(Yeditepe Yay.), Özlem Kumrular’ın Kösem Sultan / İktidar-Hırs-Entrika (Doğan Kitap), Ahmed Refik Altınay’ın Kösem Sultan–Kadınlar Saltanatı (Yeditepe Yay.) ve Reşad Ekrem Koçu’nunKösem Sultan (Doğan Kitap) kitapları konuya ilgi duyan okuyucuların dikkatinden kaçmaması gereken eserlerdi. Tarih alanında bu yıl neşredilen en önemli eser ise Prof. Dr. Feridun M. Emecen’in Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi 1300-1600 (İş Bankası Yay.) adlı kıymetli çalışmasıydı. Emecen bu çalışmasında, Osmanlı’nın kuruluş ve yükseliş dönemlerini kapsayan üç asırda küçük bir beylikten cihan imparatorluğuna uzanan sürecini ele alıyor. Türlere göre yılın öne çıkan kitaplarının değerlendirmesi ise şöyleydi:
Şiir
Zeynep Arkan’ın Orada Merhamet Varmış’ı (Ebabil Yay.) yılın en özgün ve dikkat çekici şiir kitaplarından. Lirizmin ironi ve içtenlikle buluşarak inşa ettiği güçlü şiirlerin, teknik deneylerin eseri.
Cesedi Nereye Gömelim (Everest Yay.) Cevdet Karal’ın üçüncü şiir kitabı. Aşkın ve gerilimin merkezde olduğu, farklı karakterlerin ve seslerin duyulduğu bu şiirler şairin yeni bir evreye girdiğinin de somut bir kanıtı.
Ebubekir Eroğlu’nun, şiirde 50. yılında çıkan İçkale’si (YKY), şiirimizin gelenekten beslenen, sözü öze bağlayan güncel örneklerinden.
Yılın kayda değer diğer şiir kitapları ise Süleyman Unutmaz’ın Fena’sı (İzdiham Yay.), Necat Çavuş’un Küçük Okyanuslar’ı (Mevsimler Kitap) ve İhsan Deniz’in Dut Ağacı’ydı (Hece Yay.).
Öykü
Modern Türk hikâyesinin abidevi ismi Rasim Özdenören imzalı Uyumsuzlar (İz Yay.) farklı karakterlerin, kavuşamayan âşıkların, ilişkilerdeki felsefî ve varoluşsal çatışmaların kusursuz bir dille işlendiği çarpıcı öykülerden oluşuyor.
Musalla taşından bizlere seslenen kahramanıyla Hesap Günü (Dergâh Yay.) Mustafa Kutlu’nun bu yılki güzel sürprizi. Hayat, ölüm, inanç, kanaat vb. birçok temel mesele samimi ve esprili bir dille yer alıyor Hesap Günü’nde.
Cihan Aktaş’ın yeni öykü kitabı Kızım Olsan Bilirdin (İz Yay.) unutma merkezli bir hastalık (alzaymır) karşısında ailenin ve fertlerinin hallerine odaklanıyor. Başka bir deyişle, aklın arızası karşısında kalbin ve duyguların sıkı bağına.
Yılın dikkat çekici diğer öykü kitapları; Naime Erkovan’ın Ay ve Güneş Kumpanyası (Şule Yay.), Aykut Ertuğrul’un İki Dünyanın Ustası (Dedalus Kitap), Osman Cihangir’in Hiçbir Zaman Yeterince Deliremeyeceğiz (İz Yay.), Ertuğrul Emin Akgün’ün Hepimizden Korkuyorum’u (Dedalus Kitap), Arda Arel’in İp Cambazı Değil Silahşor’u (Dedalus Kitap), Mihail Bulgakov’un Kol Manşetinde Notlar (çev. Ergin Altay, Can Yay.) ve Donald Barthelme’nin Kırk Öykü’süydü (çev. Nurdan Maral, Monokl Yay.).
Roman
Güray Süngü, beşinci romanı Mehmet’i Sakatlayan Serçe Parmağı’nda (Dedalus Kitap) 90’lar İstanbul’unda geçen ilginç bir arkadaşlık öyküsünü insanın içine dokunan ustalıklı bir anlatımla aktarıyor. Karakterlerin sahiciliği ve anlatılanların gücü, okuyucuyu ilk sayfalardan itibaren kitaba bağlıyor.
Mücella, (Timaş Yay.) usta romancı Nazan Bekiroğlu’nun, Cumhuriyet’in ilk yıllarından yetmişlere uzanan dönemde daima genç ve âşık kalmayı başarmış bir kadının renkli öyküsünü anlatıyor. Bunu yaparken bir yandan da Türkiye’nin geçirdiği sosyo-kültürel dönüşümü gözler önüne seriyor.
Tarık Tufan’ın ilk romanı Şanzelize Düğün Salonu (Profil Yay.) günümüz gençliğine dair esaslı gözlemler barındırıyor. Özellikle sekülerleşme ile manevi yozlaşmayı net bir şekilde resmetmesi ve âşık bir gencin derin duyguları karşısındaki çaresiz konumunu ve dönüşüm sürecini tüm doğallığıyla aktarması açısından başarılı bir roman.
Yılın okunmayı hak eden diğer romanları ise şunlardı: Zan, Yasemin Karahüseyin (Şule Yay.),Ferdydurke, Witold Gombrovicz (çev. Osman Fırat Baş, Jaguar Kitap), Yaşam ve Ölüm Yorgunu, Mo Yan (çev. Erdem Kurtuldu, Can Yay.), Balinanın Karnında, George Orwell (çev. Zafer Avşar, Sel Yay.), Friedrich Balkonunda, Carlos Fuentes (çev. Süleyman Doğru, Can Yay.), Tespih Ağacının Gölgesinde, Harper Lee (çev. Püren Özgören, Sel Yay.), Sıfır Sayı, Umberto Eco (çev. Eren Yücesan Cendey, Doğan Kitap).
Düşünce-Felsefe
İslam tasavvurumuzun dünü ve bugünü üstüne çalışmalarıyla tanınan Fatih M. Şeker, Türk Zihniyet Dünyası ve Hayat Felsefesi (Dergâh Yay.) adlı kıymetli eserinde dil, düşünce, tarih, modernleşme vb. hayati meseleler etrafında entelektüel geleneğimize taze bir bakış yöneltiyor.
Münevverden Entelektüele–Modernleşme, İslâmcılık ve Yerlilik’te (Tezkire Yay.) Kenan Çağan, Namık Kemal’den Baykan Sezer’e gelen süreçte düşünce dünyamızın seyrini çözümlüyor. Bunu da İslamcılık, muhafazakârlık, yerlilik, Batılılaşma, Osmanlı, Cumhuriyet gibi temel kavramlar üstünden yapıyor.
1999’da vefat eden İslam âlimi Ebu’l Hasan Nedvi’nin Dünya Kültür ve Medeniyetine İslam’ın Etkileri (çev. Yusuf Karaca, Mahya Yay.) adlı eseri doğu-batı ayrımı yapmaksızın ortak insanlık medeniyetine İslam’ın sunduğu ama zaman içinde kaynağı belirsiz hale gelen katkıları tartışıyor.
2015’in diğer önemli düşünce-felsefe eserleri şunlardı: Osmanlı Felsefesi (Seçme Metinler), Haz. Ömer Mahir Alper (Klasik Yay.), Felsefe Atlası–Düşünmenin Mekânları ve Yolları (çev. Ogün Duman, Küre Yay.), Abc–Aklın Modernleşmesi, Ivan Illich ve Barry Sanders (çev. İsmail Avcı-Ümit Şahin, Yeni İnsan Yay.), 20. Yüzyılın Biyografisi (Garaudy’nin Felsefi Vasiyeti), Roger Garaudy (çev. Cemal Aydın, Türk Edebiyatı Vakfı Yay.).
Deneme-İnceleme
Kendini Bulmak (Papersense Yay.) İhsan Fazlıoğlu’nun ‘kendilik bilinci’, ‘bilgi’ ve ‘kimlik’ başlıkları altında toplanan ve fikrî yönü ağır basan denemelerinden oluşuyor. Bu kitap aynı zamanda Fazlıoğlu külliyatına giriş için de uygun bir kapı.
Ali Ural, Peygamber’in Aynaları’nda (Şule Yay.) Hz. Ebubekir’den Halid bin Velid’e otuz üç sahabinin portresini yazıyor. Her biri çok sayıda ibretlik öykü içeren bu portreleri etkilenmeden okumak mümkün değil.
Varoluşsal Belirsizlikler (Hece Yay.) Atasoy Müftüoğlu’nun günümüz Müslümanlarını sorumluluklar almaya, Batının bizlere dayattığı gerçekliği sorgulamaya ve ilahi hakikate tanıklık etmeye çağırdığı yeni eseri.
Yıl içinde deneme-inceleme sahasında neşredilen diğer kitaplardan öne çıkanlar şunlardı: Sür Atını Kafdağına, Berat Demirci (Kitabevi Yay.), Güzelin 1001 Yüzü, Leylâ İpekçi (H Yay.), Edebiyat Nasıl Okunur, Terry Eagleton (çev. Elif Ersavcı, İletişim Yay.), Türkçenin Tadı ve Âhengi, Memleket Yazıları-9, Refik Halid Karay (İnkılap Yay.)
Biyografi-Yaşam
Mahmud Erol Kılıç imzalı İbnü’l-Arabî (İsam Yay.) irfani geleneğin büyük temsilcisi ve batıni ilimlerin üstadı Şeyh-i Ekber İbn Arabî’nin hayatına ve zengin düşünce dünyasına eğiliyor, onu bugünün insanına uygun bir dille yeniden yorumluyor.
M. Orhan Okay, bir toplum mistiği olarak gördüğü Mehmed Akif’i ahlak ilkeleri ve duruşu etrafında anlatıyor Mehmed Âkif–Kalabalıklarda Bir Yalnız Adam’da (Dergâh Yay.). Devrinin yükünü omuzlayan Akif’e dair derin tespitler, özetin özeti değerlendirmeler…
Modern şiirin kurucularından Ezra Pound’un Alec Marsh tarafından yazılan biyografisi (Ezra Pound, çev. Şahika Tokel, YKY) bu tartışmalı karakterin hayatının ve sanatının neredeyse tüm boyutlarını gözler önüne seriyor. Yıllara yayılan kapsamlı bir araştırma sonucunda ortaya çıkan bu rafine eser, yirminci yüzyılın en ilginç isimlerinden birini doğru anlamamız için gerekli ipuçlarını sunuyor.
2015’in biyografi-yaşam alanında öne çıkan diğer eserleri: Sultan Cem, İsmail Hikmet Ertaylan (Haz. N. Ahmet Özalp, Alfa Yay.), İbn Atâullah El-İskenderî, Ahmet Murat Özel (İnsan Yay.),Necip Fazıl Kitabı, Ed. Asım Öz, İsmail Kara (Zeytinburnu Bel. Kültür Yay.).
Hatırat-Seyahat
Kâbe Yollarında–Surre Alayı Hatıraları, (Dergâh Yay.) 1900’lerin başında Osmanlı’nın görevlisi olarak Mekke ve Medine’ye gönderilen Ahmet Salahaddin Bey’in yolculuk notlarını ve bölgeye dair ayrıntılı gözlemlerini bir araya getiriyor. Kitabın kıymetini artıran bir diğer özelliği ise türünün en kapsamlı ve güvenilir metni olması.
Cenap Şahabettin’in Beyrut, Filistin ve Nablus İzlenimleri, (Haz. Tayfun Haykır, Ötüken Yay.) Birinci Dünya Savaşı’nın son yılındaki Ortadoğu’ya götürüyor okuyucuyu. Hacmi küçük bu eser, Osmanlı’nın son döneminde bir edebiyatçının o toprakları algılayışına kayıt düşmesi açısından da mühim.
M. Orhan Okay, 1950’li yıllarda tanıştığı ve bir süre mektuplaştığı Nurettin Topçu’ya dair anılarını ve Topçu’nun kendisine yazdığı on sekiz mektubu Anadolu’dan Hatıralarla Nurettin Topçu’nun Mektupları adıyla kitaplaştırdı (Cümle Yay.). İdealist bir gencin gözünden Topçu gibi büyük bir düşünce ve dava adamının sağlam şahsiyeti ve dertleri her yaştan okura hitap ediyor.
Taşköprülü Mehmed Efendi’nin Savaşın ve Esaretin Günlüğü (Haz. Mesut Uyar-Ahmet Özcan,İş Bankası Yay.) ve Mihail Macarov’un Kudüs Yolculuğu (çev. Hüseyin Mevsim, Kitap Yay.) 2015’in dikkate değer diğer hatırat-seyahat kitaplarıydı.
Sinema-Müzik
Şüphesiz yılın sinema kitapları alanındaki en önemli kazanımı ödüllü yönetmen, bilge sinemacı Ahmet Uluçay’ın kitaplarıydı: Filmlerinin arka planının anlaşılmasına katkı sağlayacak öykülerini bir araya getiren Küller ve Kemikler ile Karpuz Kabuğundan Gemiler Yapmak filminin senaryosu yıl içinde okuyucuyla buluştu (Küre Yay. Hayal Perdesi Kitaplığı).
Hayret Perdesini Temâşâ–Ayşe Şasa Kitabı (Haz. Serdar Arslan, İnsan Yay.) yerli sinemanın derviş senaristi Ayşe Şasa’nın hayatı, şahsiyeti, Yeşilçam günleri gibi birçok konuda metinlerden oluşuyor. Şasa’nın dostlarının yazdıkları, kendisiyle yapılan son söyleşiler ve vefatından sonra yazılmış yazılara ilaveten yakın dostu Engin Deniz Akarlı’ya yazdığı kıymetli mektuplar da bu kitapta yer alıyor.
2015’in sinema-müzik alanındaki diğer önemli kitapları şunlardı: Sinema Tutkusu, Lars von Trier (çev. Selim Özgül, Agora Kitaplığı), Gönül Dağı–Neşet Ertaş’ın Gönül Dünyası, Savaş Ş. Barkçin (Erdem Yay.), Osmanlı/Türk Musıkisinin Kısa Tarihi (Cem Behar, YKY).
Ali Görkem Userin
İZDİHAM
