Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Romanlarında İlişkiler Şeması *

“Mahur Beste”nin birleştirdiği hikâyelerde kim kimdir:

Ahmet (H) İhsan ile Macide’nin ikinci çocuğudur. Ablası Zeynep’in öldüğü gün dünyaya gelmiştir.

Ârif Bey (MB) İsmail Molla’nın damadı, kızı Ruhsar’ın kocası, Cavide’nin dedesi, Behçet Bey’in bütün ömrünce didişip durduğu eniştesidir.

Atâ Molla (MB) Abdülaziz devrinin sayılı zenginlerinden Vargit Süleyman Ağa’nın oğlu, Atiye Hanım’ın babası, İsmail Molla Bey’in dünürüdür. Süpürgeciler Kahyası’nın kızlarından biriyle evlidir. Dört kızı vardır. İçlerinde en çok sevdiği, küçük kızı Atiye’nin ona layık olmayan Behçet Bey’le evlenmesinden iki yıl sonra, biraz da bu evliliğe duyduğu öfkeyle, ölür.

Atiye Hanım (MB, SD) Atâ Molla’nın dört kızının en küçüğü, padişah iradesiyle evlendirildiği Behçet Bey’in karısı, İsmail Molla’nın gelinidir. Mutsuz evliliği sırasında çocukken tanıdğı Dr. Refik’e âşık olur. Genç İttihatçıyı kıskançlık duygusuyla jurnalleyen ve ölümüne yol açan Behçet’le ölünceye kadar konuşmaz. Hayat hikâyesinin son bölümü, Sahnenin Dışındakiler’de akrabası Cemal tarafından anlatılır.

Behçet Bey (MB, SD, H) İsmail Molla’nın oğlu, Atiye’nin hiç sevmediği kocası, çalışkan ve başarılı bir üst düzey devlet memurdur. Güçlü ve bencil babanın altında ezilmiş pasif yaradılışlı oğul olarak Tanpınar’ın en trajik kişilerindendir. Hikâyesi üç romana birden dağılmıştır.

Binbaşı (MB, H) Fatma (Nurhayat) Hanım’ın âşık olduğu ve uğruna kocası Talât Bey’i terk ettiği erkektir. Mısırlı bir binbaşı olduğunu Huzur’da öğreniriz. Hakkında başka bilgi yoktur.

Bûyudil Hanım (MB) II. Mahmut’un kız kardeşi Esma Sultan’ın yetiştirmelerindendir. Padişahın ilgisine mazhar olmuş ama ikbal hayalleri gerçekleşmeden Kilercibaşısı İbrahim Ağa ile evlendirilip saray çevresinden uzaklaştırılmıştır. Hâlid Bey ile Refik Bey’in anneleri, Atâ Molla’nın kızlarından Ruhsar Hanım’ın kayınvalidesidir.

Cavide (MB, SD) İsmail Molla’nın kızı Ruhsar Hanım’ın torunudur. Behçet Bey, kocası ölünce ablasının torununu yanına alır. Cavide’nin büyükanesi Ruhsar ve dedesi Ârif Bey’den söz edilmekle birlikte anne-babasının adı geçmez. Behçet Bey, bütün akrabası içinde en çok onu sever. Cavide, çocukluğunun bir kısmını Behçet Bey’in yanında geçirmiştir. On beş sene sonra dul kalınca tekrar yanına taşınır. Cemal, on altı yaşındayken Behçet Bey’in konağına gider bir iki hafta kalır. Bu sırada yirmi beş yirmi altı yaşlarında genç bir dulla ilk cinsel deneyimini yaşar. Romanda bu kişinin adı verilmemekle birlikte  Cavide olması muhtemeldir.

Cemal (SD) Cevdet Bey’in oğludur. Adı belirtilmeyen annesi Atiye Hanım’ın teyzesinin kızıdır. Mahalleden çocukluk arkadaşı Sabiha’ya âşıktır. Romanda çocukluğu, tıp fakültesine başladığı gençlik yılları ve bir iki sahneyle daha ileri yaşları anlatılır. Kardeşleri olduğu söylenmekle birlikte romanda onlardan hiç söz edilmez. Sadece altı yıl boyunca kardeşinin ölümüne sebep olduğunu zannetmenin azabıyla yaşadığını daha sonra gerçeği öğrenip rahatladığını biliriz.

Cevdet (SD) Cemal’in babasıdır. Çeşitli devlet memurlukları yapmıştır. Son görevi bir sahil kasabasında kaymakamlıktır.

Fâhir (H) Nuran’ın kocası, Fatma’nın babasıdır. Nuran Mümtaz’la karşılaştığında, kendisini aldatan Fâhir’den iki yıl önce boşanmıştır. Mümtaz’la ilişkilerine son verdikten birkaç ay sonra da Fâhir’in yeniden evlenme teklifini kabul ederek İzmir’e gider.

Fatma (H) Nuran ile Fâhir’in kızlarıdır. Mümtaz’la Nuran tanıştığında 7 yaşındadır. Annesini Mümtaz’dan kıskanması ayrılmalarında bir etken olarak anlatılır. Romanın tefrika metninde adı Sevim’dir.

Fatma Hanım (MB, H) Talât Bey’in karısıdır. Mısırlı bir binbaşı’ya âşık olunca kocasını terk eder. Talât Bey onun ardından Mahur beste’yi besteler. Yaşadığı aşk hikâyesiyle sonraki kuşakları derinden etkilemiş olmasına rağmen kendisinden neredeyse hiç söz edilmez. Huzur’un tefrika metin kitaplaştırılırken ismi Nurhayat’a çevrilmiştir. Nurhayat Hanım, en geniş şekilde Huzur romanında,  torununun kızı Nuran üzerindeki etkisiyle anlatılır.

Hâlid Bey (MB) Kemankeş Nuri Bey ile Sıdıka Hanım’ın oğludur. Atâ Molla’nın büyük kızı Ruhsar’la evlidir. Atiye’nin âşık olduğu Dr. Refik’in ağabeyidir. Mülkiye mezunudur. Süpürgeciler Kâhyası’nın beş kardeş üzerinden annesine kalan payı hovarda bir hayat içinde tükettikten sonra yeni kaynaklar elde etmek için kendisini miras meselelerini çözmeye adamıştır.

İbrahim Bey (H) Talât Bey’in oğlu, Tevfik Bey ile Nazife Hanım’ın babaları, Nuran’ın anne tarafından dedesidir. İsmi Huzur’da bir defa geçer. Mahur Beste romanında Talât Bey’in Lütfullah adında bir oğlundan daha söz edilir. Huzur’da ise sadece İbrahim Bey’in adı anılır. Diğer akrabalık ilişkilerine göre ikisin aynı kişi olması mümkün görünmediği için kardeş olmaları gerekir.

İbrahim Paşa (MB) İsmail Molla’nın babasıdır. Hakkında fazla bilgi yoktur.

İhsan (MB) Atâ Molla’nın dört kızından biridir. İki büyük kızının eşlerini satranç bilgilerine göre seçen Atâ Molla, üçüncü kızı İhsan’a bu kuralı uygulayamaz. Kızı dayısının oğluna âşık olmuştur. Atâ Molla, ölüm döşeğindeki karısını kıramadığı için evlenmelerine izin verir.

İhsan (SD, H) Mümtaz’ın amcasının oğludur. Macide’yle evlidir ve üç çocuğu vardır.

Sahnenin Dışındakiler’de gençlik, Huzur’da olgunluk yaşlarıyla anlatılır. Cemal’in ağabey dediği mahalle komşusudur.

İsmail Molla (MB, SD) İbrahim Paşa’nın oğlu, Behçet ve Ruhsar’ın babalarıdır. Güzel yaşamayı seven haz düşkünü biridir. Oğlu Behçet’in kendine benzememesine öfke duyar. Durmadan çekiştiği çocukluk arkadaşı Atâ Molla’nın kızı Atiye, padişah iradesiyle oğlu Behçet’le evlendirilmiştir. Konağı zamanla İttihatçıların buluşma yeri olur. Dr. Refik’in İstanbul’a gelişinden bir yıl sonra ölür.

Lütfullah Bey (MB): Talât Bey ile Fatma (Nurhayat) Hanım’ın oğlu,  Atiye’nin eniştesi Tevfik Bey’in ve Nuran’ın annesi Nazife Hanım’ın amcasıdır. Huzur’da ve Sahnenin Dışındakiler’de adı geçmez. Mahur Beste’de adı iki kere anılır.

Macide (H) İhsan’ın karısı, Mümtaz’ın gençlik yıllarının ‘koruyucu meleği’dir.

Muhlis Bey (SD) Atâ Molla Bey’in bacanağı olduğu söylenir ama romanda karısından söz edilmez. Cemal onu mahallelerindeki İbrahim Ali Bey’in konağında tanımıştır. Galatasaray ve Tıbbiye’de okumuştur. Cemal İstanbul’a döndüğünde onunla İhsan’ın evinde karşılaşır. Cemal’e Kadıköy Yeldeğirmeni’nde kendi kaldığı pansiyonda oda bulur. Romanın sonlarına doğru Cemal onun kadın eşyası toplayan bir fetişist olduğunu anlar. Anadolu mücadelesine İstanbul’dan yardım eden teşkilatın içinde İhsan’la birlikte çalışmaktadır.

Muhtar (SD) Sabiha’nın kocasıdır. İyi yetişmiş, zeki ama kötü ruhlu bir adamdır. Bir tür varoluş bunalımı yaşar. Uyuşturucu ticaretinde servet edinmiş tehlikeli ilişkileri olan biridir. Sabiha’yı mutsuz eder.

Mümtaz (H) Anne ve babasını kaybettikten sonra Anadolu’dan İstanbul’a,  kendisinden yaşça büyük olan amcasının oğlu İhsan’ın yanına gelmiştir. İhsan ve karısı Macide tarafından yetiştirilir. Galatasaray’dan mezun olduktan sonra Edebiyat Fakültesi’ne girer. Daha sonra burada asistan olarak çalışmaya başlar.

Nazife (H) Talât Bey ile Nurhayat (Fatma) Hanım’ın torunu, Tevfik Bey’in kızkardeşi, Rasim Bey’in karısı, Nuran’ın annesidir.

Nuran (SD, H) Nazife Hanım ile Rasim Bey’in kızı, Fâhir’in boşandığı karısı, Fatma’nın annesidir. Sahnenin Dışındakiler romanındaki küçük bir sahnede çocukluk haliyle de anlatılır.

Nurhayat Hanım (MB, H)  Mahur Beste romanında adı Fatma olarak geçer. Huzur’un tefrika edilen metninde de aynı ismi taşır. bkz. Fatma Hanım.

Nuri (MB) Sinop eşrafından Ayancıklı Kocagöz Mustafa Ağa’nın dördüncü oğlu, Sıdıka Hanım’ın kocası, Hâlid ile Refik’in babalarıdır. Sırma ticareti yaptığı için Sırmakeş Nuri Bey diye anılır.

Rasim (SD, H) Nazife Hanım’ın kocası, Nuran’ın babası, eski mutasarrıf, mevlevi ve neyzendir.

Refik (MB) Nuri Bey ile Sıdıka Hanım’ın oğlu, Hâlid Bey’in kardeşidir.  Galatasaray’dan sonra Tıbbiye’de okumuş, ihtisas yapmak üzere Paris’e gitmiştir. Döndüğünde İsmail Molla’nın selamlığına devam eder. Orada karşılaştığı çocukluk arkadaşı Atiye’ye âşıktır. Karısını kıskanan Behçet’in saraya verdiği jurnal nedeniyle tutuklanır, sorguda ölür.

Ruhsar (MB) Atâ Molla’nın kızı, Atiye’nin ablası, Hâlid Bey’in karısıdır. Üç çocuğuyla mutlu bir eviliği olmasına rağmen ihtiraslı bir kişiliği olan Atiye onun hayatını çok sıkıcı bulur ve küçümser.

Ruhsar (MB) İsmail Molla’nın kızı, Behçet Bey’in ablasıdır. Mahur Beste’de “Behçet’ten başka çocuğu olmayan İsmail Molla” diye bir cümle olmasına rağmen Ruhsar’ın varlığı romanın iki yerinde vurgulanır. Birinde, Ruhsar’ın babasına hayran olduğu ve kocasını onunla mukayese edip küçümsediği söylenir. Diğerinde, Behçet’in çocukluğundan beri en sevdiği şeylerden birinin, annesine ve ablasına soyundukları sırada yardım etmek olduğu belirtilir.

Sabiha (SD, H) İhsan ile Macide’nin üçüncü çocuklarıdır. Doğumu Sahnenin Dışındakiler’de, çocukluğu Huzur’da anlatılır. İhsan, hikâyesi Sahnenin Dışındakiler romanında anlatılan Sabiha’yı hatırlatması için ona bu ismi vermiştir.

Sabiha (SD, H) Süleyman Bey ile Sündüs Hanım’ın kızlarıdır. On iki on üç yaşlarındayken ailesiyle birlikte Balkanlar’dan göç etmişlerdir. Romanda Sabiha’nın ailesinin üçüncü çocuğu olduğu söylenir ama diğer iki kardeşten hiç söz edilmez.

Sâbire Hanım (H) İhsan’ın annesi, Ulvî Bey’in karısı, Mümtaz’ın ‘büyük yenge’si.

Sadullah (MB) Cavide’nin kocasıdır. Behçet Bey’e göre ablasının torununun hayatını mahvetmiş “hayırsız bir adam”dır. Aylarca ortadan kaybolduktan sonra ölüm haberi gelmiş, bunun üzerine Cavide’nin yalnız yaşamasını uygun bulmayan Behçet Bey onu yanına alır.

Sıdıka (MB) Bûyudil ile Kilercibaşı İsmail Ağa’nın kızları, Hâlid ile Refik’in anneleri, Sırmakeş Nuri Bey’in karısıdır.

Süleyman (SD) Sabiha’nın babası, Sündüs Hanım’ın kocasıdır.  Balkan Harbi’nin son senesinde malını mülkünü orada bırakıp İstanbul’a göç etmiştir. İçki içmeyi, eğelenceyi sever. Bir zamanlar Viyanalı bir kadınla ilişkisi olmuş, onun peşinden Avrupa’ya gitmiş, kadınlar üzerine döneme göre ileri fikirler edinmiştir. Kızı Sabiha’yı da buna göre nisbeten serbest yetiştirir.

Sündüs (SD) Süleyman Bey’in karısı, Sabiha’nın annesidir. Kendisini sık sık aldatan, müsrif kocasıyla daimi kavga halindedir. Sabiha bu kavgalardan çok etkilendiği için annesinden uzaklaşmıştır.

Şefika Hanım (MB) İsmail Molla’nın karısı, Behçet ve Ruhsar’ın anneleridir. İsmail Molla’nın zorunlu bir görevle Hicaz’da geçirdiği altı yılın sonunda, İstanbul’a dönmelerine üç dört gün kala ölür.

Talât Bey (MB, SD, H) Fatma (Nurhayat) Hanım’ın terkettiği kocası, Lutfullah ve İbrahim’in babası, Tevfik Bey’in ve Nazife Hanım’ın baba tarafından dedesi, Nuran’ın büyük dedesidir. Çarkçı yüzbaşıdır. Musikişinastır. Mahur beste onun tarafından bestelenmiştir.

Tevfik (SD, H) Talât Bey’in torunu, İbrahim Bey’in oğlu, Nazife Hanım’ın erkek kardeşi, Nuran’ın dayısı, Yaşar’ın babasıdır. Sahnenin Dışındakiler’de gençliği, Huzur’da yaşlılık dönemi anlatılır. Genç bir kay­ma­kamken Ha­re­ket Or­du­su’yla İstanbula gelmiş, İt­ti­hat ve Te­rak­ki za­ma­nın­da ti­ca­re­te atılmış, bir­kaç de­fa if­las ettikten sonra kimseye muhtaç olmayack kadar bir parayla köşesine çekilmiştir. Ka­rı­sı ölünce bir tür­lü ev­le­ne­me­yen oğ­luyla birlikte kar­de­şi Nazife Hanım’ın evine yerleşir.

Ulvî Bey (SD) İhsan’ın babası, Mümtaz’ın amcasıdır. Elâgöz Mehmetefendi mahallesinde Cemal’in ailesine komşu oturur.

Vargit Süleyman Efendi (MB) Atâ Molla Bey’in babasıdır. Abdülaziz devrinin sayılı zenginlerindendi.

Yaşar (H) Tevfik Bey’in oğludur. Halasının kızı Nu­ran’ı öte­den be­ri sever ve başka erkeklerden kıskanır. Fâ­hir’in kaçamakları hakkındaki dedikodularıyla ayrılmalarında rol oynamıştır. Aynı şekilde Mümtaz’la da aralarını bozmaya çalışır.

Zeynep (H) İhsan ile Macide’nin küçük yaşta bir trafik kazasında kaybettikleri ilk çocuklarıdır.

* Açıklama: Orpheus’un Şarkısı/Tanpınar’ın Romanlarında Aşk ve Kadın (YKY, 2014) adlı kitabımda da yer alan bu şemayı hazırladıktan sonra gören ve kendisi daha önce Tanpınar romanlarındaki kişiler için geniş bir soyağacı yayımlamış olan (Varlık, Mayıs 2014) Tahir Abacı, şemada iki hata olduğunu söyledi. Bunlardan biri Talat Bey’in Nuran’ın dedesi değil “büyükdedesi” olmasıydı. Buna göre çizelgede Nazife Hanım’ı ve Tevfik Bey’i Talat ve Fatma’nın çocukları olarak değil, onların oğlu İbrahim’in çocukları olarak göstermek gerekiyordu. İkinci yanlış, Lütfullah’ın Ata Molla’nın kızı İhsan ile evli gösterilmesiydi. Onun da romanda adı söylenmeyen öteki kızıyla evli olması gerekiyordu. Aynı uyarıyla Ata Molla’nın karısına bir de erkek kardeş eklendi. İhsan’la evlenen, bu kardeşin oğludur. Bu bilgilere göre şema ve şahıslar hakkındaki açıklamalar yeniden düzenlenmiştir. Bütün bu düzeltmeleri kitap basılmadan önce bana e-posta yoluyla ileten ve bunu “telif hakkı” olarak burada özellikle vurgulamamı isteyen Abacı’ya teşekkür ederim. Handan İnci

Kaynak: Tanpınarmerkezi

İZDİHAM