31 Mayıs 2016

Nurdal Durmuş, Medya, Sinema ve Şiddet İlişkisi

ile izdihamdergi

Senaryo:
Yılmaz Güney’in yazdığı Şerif Gören’in yönettiği Yol (1982) filminde Doğu’da “Namus Sorunu” yüzünden babası eşini terk eden kızını ahırda yıllarca bağlı tutar.

Yaşanmışlık:
“Babası kızını ahırda bağlı tuttu, 6 yıl kimseyle görüştürmedi.”
“Hakkâri’nin Yüksekova ilçesinde eşi tarafından terk edildikten sonra babasınca 6 yıl boyunca ahırdaki bir bölmede bağlı tutulan kadına, kadın örgütleri sahip çıktı.” 27 Aralık 2005 Milliyet Gazetesi

İstatistik:
“Son 5 yıl içinde meydana gelen şiddet olaylarında mağdur olan 61 bin 241 kadın veya çocuktan 1230’u ölürken, 32 bin 267’si yaralandı. Kadın ve çocuklara yönelik şiddetin yüzde 39’u tartışma, yüzde 23’ü geçimsizlik nedenlerinden kaynaklandı.” 9 Kasım 2005 Radikal Gazetesi

“Ne çok acı var!” diyordu şiirin Zarif oğlu. Sanki bu dize şimdilerde ‘ne çok şiddet var’ olarak güncellenmeli.
Aile içi şiddet, kadına şiddet, politik şiddet, terör, medya şiddeti, kan davaları, sokak şiddeti, insan ve organ ticareti, pornografi, eşcinsellere yönelik şiddet, azınlıklara yönelik şiddet, çocuklara şiddet, işyerinde, okulda ve spor olaylarında şiddet. Önüm arkam sağım solum şiddet!

Peki, nedir bu şiddet?

Tüm dünyada yaşanan ölümlerin %4’ünün intihar veya cinayet olarak kayıtlara geçtiği, her yıl yaklaşık 6 milyon ölüm olayının neredeyse yarısının sebebini teşkil eden şiddet ne demektir?

Şiddet, en yalın ifadeyle “güç ve baskı uygulayarak, insanların bedensel veya ruhsal açıdan zarar görmesine neden olan, bireysel veya toplu hareketlerin tümü” olarak tanımlanabilir.

Şüphesiz şiddetle ilgili bizi daha fazla ilgilendiren konu sadece tanımı değil, nedenleri ve önlenmesine ilişkin yapılması gerekenlerdir. Her toplum için tanımı aynı olsa da şiddetin toplumsal dinamiklere, kültüre, yaşam standartlarına, hatta inanca göre şekillenen değişkenleri vardır. Elbette şiddeti tetikleyen ya da önlenmesine katkı sağlayan unsurlar içinde medyanın önemli bir rolü var. Özellikle dizi ve sinemanın son derece yüksek reyting aldığı ülkelerde (Türkiye TV izleme oranlarında dünyada ilk beştedir) medya gücünün toplumsal değişimde ve şiddetin azaltılmasında önemli roller üstleneceği göz ardı edilmemelidir. Sinema ya da dizi deyip geçmemek gerekiyor. Sinemada gördüklerimiz çoğu zaman bize ayna tutar. Çünkü filmler genelde gerçek yaşam öykülerinden çıkmaktadır. Bu nedenle şüphesiz her birimizin yaşamlarından izler taşıdığı için bize bir şeyler söyler.

Artık yaka silktiğimiz bu şiddet sarmalından çıkmak için dönüşümü sağlayabileceğine ve toplumu yönlendirme ve bilinçlendirmede etkin olacağını düşündüğümüz en temel sektörlerimizden birisi olan sinemada bile dehşet verici şiddet sahneleri ve bu şiddet sarmalını toplumda yayan bir senaryo anlayışı görmekteyiz.

Son zamanlarda toplumuzda çok tartışılan bir şiddet türü olarak “kadına yönelik şiddet” konusunda inceleme yapan Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim görevlisi Nilgün Abisel medya ve şiddet başlığı altında yayınladığı “Yeşilçam Filmlerinde Kadının Temsilinde Kadına Yönelik Şiddet” adlı makalesinde medya ve şiddet ilişkisine dair çarpıcı bulgulara yer vermektedir.

Abisel, incelediği 103 filmin ancak yedisinde (%6,8) şiddet öğesine rastlamamış, buna karşın filmlerin %78,6’sında şiddetin yaşamın doğal bir parçası olarak sergilendiğini gözlemlemiştir.
Şiddetin nedenlerine katkı yapan senaryolar açısından verdiği istatistiklerde oldukça dikkat çekici.

Filmlerde kötü bir yapıya sahip erkeğin kadına göz koyması ve “hainliği” (%43), kadının kendi bildiği gibi davranması ve “uygunsuz” davranışları (%37) olarak senaryolaştırılmış.

Şiddetin türü ise çoğunlukla tokatlama ve dayak (%30,4), cinsel taciz (%12,5), tecavüz (%9,7), iğfal (%8,2) ve tecavüz girişimi (%8,2)

1990 sonrası Türk sinemasında şiddetin kullanımına baktığımızda ise:
Gemide (1998, Serdar Akar) filminde gemideki erkeklerin fahişeye tecavüzü, Düş Gezginleri (1992, Atıf Yılmaz) filminde kadından kadına yönelik şiddet ya da Eşkıya (1996, Yavuz Turgul) filminde kıskançlık ve ihanet nedeniyle kadını vuran erkeğin şiddeti gibi içeriklere rastlamaktayız.

Yine Karartma Geceler (1990, Yusuf Kurçenli), Tabutta Rövaşata (1996, Derviş Zaim), Masumiyete (1997, Zeki Demirkubuz), Dokuz (2001, Ümit Ünal), Babam ve Oğlum (2005, Çağan Irmak) filmlerinde kadınla ilgili olmayan, erkeğin maruz kaldığı işkence türünden şiddet örnekleri sergilenmekte.

Elbette konuya sosyal ve psikolojik açıdan birçok tanımlama getirip ‘kadın hakları, eğitim, erkeğin bilinçlendirilmesi, kadının ekonomik özgürlüğünü kazanması, iş hayatına daha fazla dâhil edilmesi, toplumda temsil yetkisin artırılması, kültürel etkileşim, modernleşme’ gibi birçok çözüm önerisi sunabiliriz. Lâkin toplumumuzun geleneğini ve kendine has dili olduğu gerçeğini göz ardı etmeden yerli kalıplara ihtiyaç duyduğumuz da kesin.

Mesela hiçbir sosyolog ya da psikoloğun tanımlayamayacağı, ülkemize has farklı dinamiklerimiz vardır.
Bunlardan en belirgin olanı toplum olarak başkasının aile hayatına burnumuzu sokmamak, ya da başka bir deyişle “Kendi çocuğudur, eşidir, döver de sever de.” yaklaşımıdır. Sadece Doğulu toplumlara has bir özellik olarak görülen bu olgunun sadece Türkiye de değil, Batıda da var olduğunu bir örnekle açıklayalım.

ABD’de aile içi kavgalara toplumun yaklaşımı konusunda yapılan ilginç bir sosyal deney şöyle:

Planın ilk aşaması 15 gencin bir evde toplanıp mahalle sakinlerini rahatsız edecek boyutta taşkınlık yapmak ve yüksek sesle müzik dinlemekten oluşuyor.
İlk testin sonuçları beklenilen gibi: Komşular en yakından başlayarak kapıya gelip rahatsız oldukları uyarısını yapar, taşkınlık devam edince son çare polise ihbar edilir ve evi polis basar.

İkinci testin detayları çok daha ilginç: Bir kayıt stüdyosunda sadece karı ve kocanın kavga ettiği izlenimi veren bir kayıt doldurulur. O kayıt yine aynı yöntemle mahalledeki diğer komşuların duyacağı yükseklikte yayın yapılarak tepkilerin ne olacağı beklenir. Fakat bu sefer ne yakın komşulardan, ne polisten rahatsızlık bildiren herhangi bir uyarı gelmez.

Sosyolojik açıdan bu ve benzeri olaylara baktığımızda aile içi olaylar, hem Doğu hem Batı toplumlarında “kimsenin burnunu sokmaması gereken mahrem bir alan” olarak algılanmaktadır. Bu nedenle toplum bu tür olayları aile içinde halledilmesi gereken bir sorun olarak görmekte ve kenara çekilmektedir. Bu ve benzeri olaylarda karı koca arasındaki kavgada erkeğin daha agresif olmasını “Erkekler kadınlara göre daha saldırgan olabilir.” bilinçaltıyla desteklerken kadınların şiddet içeren davranışlar sergilemesi, beklenmeyen bir durum olarak algıladığı söylenebilir.

Adli vakalarda bile toplum gibi adalet sisteminin de erkek saldırganlığını daha meşru gören bir algıya sahip olması sadece şiddetin değil, şiddet algımızın da boyutlarının ne kadar tehlikeli olduğunu göstermektedir. Öyle ki bu algı hayatı boyunca eşinden en az bir kez fiziksel şiddet görmüş kadınların oranı yüzde 35 olmasına rağmen, bu kadınların yüzde 49’unun bile bu durumu normal görmesine ve kimseye söz etmemesine kadar vahim bir istatistiği doğurmuştur.

Sonuçta sanat, sinema ya da medyayı sadece eğlendiren bir araç değil; aynı zamanda bizi üzen, öğreten, özendiren, düşündüren veya sorgulamamıza sebep olan birer ayna olarak da görmeliyiz. Şimdilerde sokaklarda çokça karşılaştığımız insan figürlerine baktığımızda bunu kendi hayatımızda maalesef olumsuz örneklerle hissetmekteyiz. Zira sokaklarımız dizi ve sinema sahnesinde şiddet ve şiddete özendirilmesi nedeniyle kendisini o filmin/dizinin karakteri sanarak rolü gerçek hayatta yaşamaya ve uygulamaya çalışan, maskelerle dolaşan gençlerle dolu.
Bu açıdan bile bakıldığında sektörün toplum üzerinde ne denli etkili olduğunu sanırım uzunca anlatmaya gerek yok.

Toplumumuzda şiddetin ve son zamanlarda yaygın olarak gündeme gelen kadına yönelik şiddet ve ayrımcılığın; çocuğun cinsiyetinin erkek olması isteği, çeyiz, başlık parası, namus cinayetleri, evlilikte hırpalanma, dayak, tecavüz, ekonomik ve psikolojik baskı, kadın ticareti, fahişeliğe zorlama, kadını evdeki her işi yapma zorunluluğu olduğunu düşünen bir zihniyetten kaynaklandığı söylenebilir.
Fakat sorunun en acı sonucu, bu konuların medya, sinema, dizi sektöründe işleniş biçimleri ve toplum üzerinde oluşturduğu özendirici ya da öğretici etkisidir. Aile kurumunun bizzat şiddeti o ortamda yetişerek öğrenen çocuklar üzerinden son zamanlarda da medya aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktaran bulaşıcı bir hastalık haline getiriyor olmasıdır.

Umarım önce aile eğitimi, okul eğitimi, maneviyat, medya ve sanatın da desteğiyle bu sorunun üstesinden gelebilecek kadar derin bir bilince sahip oluruz.